اثر دانینگ کروگر (موانع تفکر هوشمندانه – ۲۵)

اثر دانینگ-کروگر (Dunning–Kruger effect) نوعی سوگیری شناختی است که در افرادی با دانش، تجربه و یا تخصص محدود نسبت به موضوعی خاص یا چند موضوع شکل گرفته، به طوری که این دسته از افراد از توهم برتری فکری رنج می‌برند و به اشتباه، توانایی‌ یا دانش‌شان را در موضوعات مختلف بسیار بیش از اندازهٔ واقعی ارزیابی می‌کنند. این تعصب رفتاری به ناتوانی فراشناختی افراد غیرمتخصص در شناسایی ناتوانی‌هایشان نسبت داده می‌شود.

اثر دانینگ – کروگر به زبان ساده می‌گوید:

افرادی که در یک مهارت ضعیف هستند، معمولاً ارزیابی خوبی از وضعیت خود ندارند و به عبارت دیگر، متوجه نیستند که در آن مهارت ضعیفند.

بعضی اوقات محققان این اثر را برای افرادی در جهت خلاف آن نیز استفاده می‌کنند، افرادی حرفه‌ای که گرایش بیشتری به دست‌کم‌گرفتن شایستگی خود دارند و به اشتباه تصور می‌کنند، کاری که برای ایشان آسان است، برای دیگران نیز آسان خواهد بود. دیوید دانینگ و جاستین کروگر از دانشگاه کرنل این‌گونه نتیجه می‌گیرند:

تخمین نادرست فرد بی‌لیاقت، از اشتباه در ارزیابی خود ناشی می‌شود؛ درحالی‌که تخمین نادرست افراد بسیار بالیاقت، از اشتباه در ارزیابی دیگران نشئت می‌گیرد.

مدل‌های زیادی برای توضیح علل زمینه‌ای اثر دانینگ-کروگر پیشنهاد شده است. مدل اصلی دانینگ و کروگر معتقد است که فقدان توانایی‌های فراشناختی عامل آن است. این تفسیر مبتنی بر این ایده است که اجراکنندگانِ ضعیف هنوز توانایی تشخیص عملکرد خوب و بد را به دست نیاورده‌اند. آنها تمایل دارند خود را بیش از حد ارزیابی کنند زیرا تفاوت کیفی بین عملکرد خود و عملکرد دیگران را نمی‌بینند. از آنجایی که فقدان مهارت با ناآگاهی از این کمبود همراه است.

مدل عقلانی معتقد است که باورهای قبلیِ بیش از حد مثبت در مورد مهارت‌های فرد، منبع خودارزیابی نادرست است. توضیح دیگری ادعا می‌کند که ارزیابی خود برای افرادِ کم‌کار دشوارتر و مستعد خطا است زیرا بسیاری از آنها دارای سطوح مهارت بسیار مشابهی هستند. مدلی دیگر فقدان انگیزه برای ارائه خودارزیابی‌های دقیق را منبع خطا می‌داند.

اثر دانینگ-کروگر برای موضوعات مختلف عملی نیز کاربرد داشته است، اما در مورد میزان تأثیر آن اختلاف نظر وجود دارد. خودارزیابی نادرست می‌تواند افراد را به سمت تصمیم‌گیری‌های بد سوق دهد، مانند انتخاب شغلی که برای آن مناسب نیستند یا درگیر شدن با رفتارهایی که خطرناک هستند. همچنین ممکن است افراد آسیب‌دیده را از رسیدگی به کاستی‌های خود برای بهبود خود باز دارد. در برخی موارد، اعتماد بیش از حد ممکن است عوارض جانبی مثبتی مانند افزایش انگیزه و انرژی داشته باشد.

فهرست کامل سری مقالات موانع تفکر هوشمندانه را اینجا مشاهده کنید.